Herhangi bir zamanda çalışmanızın bittiğini düşünüyorsanız sistemden çıkmak için Pardus düğmesine tıklayarak KDE’den çıkış menüsünü seçmelisiniz. Diğer bir seçenek ise Ctrl+Alt+Del tuşuna basmaktır. Karşınıza aşağıdaki seçenekler gelir: Güncel oturumu kapat, Bilgisayarı kapat, Bilgisayarı yeniden başlat.
(17-22 Kasım)
3. DOSYA SİSTEMİ VE ÇALIŞMA MANTIĞI
3.1.Dosya Sistemi:Kök dizinden başlayarak hiyerarşik bir yapısı ve önemli dosya ve dizinlerin sabit yeri vardır.
3.1.1. Dosya Tipleri ve Dosyaların Sınıflandırılması: Linux’ta bir dosyaya isim verirken tüm alfabetik karakterler , alt çizgi ( _ ) , rakam , nokta , virgül kullanılabilmektedir. Dosyalara isim verilirken dikkat edilmesi gereken kurallardan biri dosya isminde * , ? gibi karakterlerin bulunmamasıdır. Dosya isminin uzunluğu 256 karakteri geçmemelidir. Ayrıca bir dosyanın büyüklüğü de 2 GB ile sınırlıdır. Linux işletim sisteminde çalıştırılabilir dosyaların belli bir uzantıya sahip olması gerekmemektedir. Bir dosyanın çalıştırılıp çalıştırılamayacağı dosyanın dizinlerinden anlaşılmaktadır. Linux işletim sisteminde dosyalar birden çok tipte olabilmektedir. Örnek olarak salt metin dosyaları, çalıştırılabilir dosyalar, blok ve karakter aygıt dosyaları sayılabilir. Linux işletim sisteminde temelde 2 farklı dosya tipi bulunmaktadır:
1.Aygıt Dosyaları: Sistemde bulunan donanım ile haberleşmeyi gerçekleştiren dosyalardır. Üç farklı aygıt dosyası vardır:
a.Karakter aygıt dosyaları:Bu tip aygıt dosyası ile erişilen donanımlar bilgilerini karakter karakter iletmektedirler.
b.Blok aygıt dosyaları:Bu tip aygıt dosyası ile erişilen donanımlar ile iletişim blok aktarma ile gerçekleştirilmektedir.
c.Kuyruk Dosyaları:
2.Sıradan Dosyalar:Aygıt dosyaları dışında kalan dosyalardır. Çok fazla çeşidi vardır.
3.2. Dizin Hiyerarşisi:Dosya sistemi, işletim sisteminin, dosyaları diskte tutabilmek için kullandığı yapılar ve yöntemlere verilen addır. Yani bir anlamda “dosyaların diskteki düzenidir” diyebiliriz. Hiyerarşinin en üstünde kök dizini (root directory) yer alır ve “/” karakteriyle gösterilir. Diğer dizinler de bu kök dizininin altında toplanmışlardır.
NOT: “/home” dizininde, her kullanıcı için ayrı ayrı tahsis edilmiş kullanıcı (ev) dizinleri mevcuttur (kaptan isimli bir kullanıcı için /home/kaptan dizini gibi.). Ev dizinlerine erişim için bir kısayol vardır, şöyle ki bir kullanıcı, kendi ev dizinindeki metin.txt dosyasına “~/metin.txt” yolunu kullanarak erişebilir. Yani “~” işareti her kullanıcı için o kullanıcının ev dizinini belirtir.
3.2.1. Bağlama ve Ayırma Kavramları:Bir dosya sistemini/aygıtı erişilebilir kılmak için yapılması gereken işleme “bağlamak” (İng. mount) denir. Bağlama işlemi yapıldıktan sonra, bağlanan aygıta, “bağlama noktası” adı verilen bir dizinden erişilebilir. Bağlama noktası olarak sistemde herhangi bir dizin seçilebilir, fakat birazdan bahsedeceğimiz üzere ön tanımlı bağlama noktaları /mnt'de bulunur.
3.2.2. Kök Dizini:Kök dizini diğer tüm dizin ve dosyaları içeren dizindir.Kök dizininde bulunan dizinler ve bu dizinlerin genel kullanım amacı:
/bin : Tüm kullanıcıların kullanabildiği temel komutları (cp, mv, ls gibi.) içerir.
/boot : Açılışta(boot) kullanılan dosyaları (çekirdek görüntüsü, sistem haritası, önyükleyici yapılandırması gibi.) içerir.
/dev : Donanımlarla (sabit diskler, fare gibi.) iletişim kurulabilmesi için gereken özel aygıt dosyalarını içerir.
/etc : İngilizcedeki etc. kısaltmasından gelir. Dizin, bulunduğu bilgisayara özel, birçok yapılandırma bilgisini içerir.
/home : Bu dizin altında, kullanıcıların kişisel verilerini, yapılandırmalarını kaydettikleri çalışma alanları olan ev dizinleri bulunur. Her kullanıcının ev dizini, kendi kullanıcı adını taşır.
/lib : Çekirdek modülleri ve paylaşılan kod kütüphanelerini içerir. MS Windows'ta dll uzantısına sahip olan paylaşılan kütüphane dosyaları, Linux'ta so uzantısına sahiptir.
/mnt : Çeşitli dosya sistemi/aygıtların (Örneğin CD, DVD, diğer sabit diskler gibi) bağlama noktaları burada bulunur.
/proc : Süreçler, sistem belleği, bağlı aygıtlar, donanım yapılandırmalarıyla ilgili bilgileri içeren özel bir “sanal” dosya sistemidir. Bir bilgi alma merkezi olarak görülebilir. Birçok uygulama buradaki bilgilerden yararlanmaktadır.
/root : Sistem yöneticisinin (yani “root” kullanıcısının) ev dizinidir.
/usr : Tüm kullanıcıların paylaştıklarını (program, komut, kütüphane, doküman vb.) içeren dizindir.
/usr/bin : Normal kullanıcılar tarafından kullanılan komutlar.
/usr/sbin : Sistemin kullandığı ve açılma, kapanma ve tek kullanıcılı modda çalışması ile ilgili olmayan programlar.
/usr/lib : Programlama için kullanılan kütüphaneler.
/usr/include: C/C++ için kullanılan başlık dosyaları.
/usr/doc : Dökümanların bulunduğu dizin.
/usr/man : Man dosyaları.
/var : Değişken verileri içerir.(Örneğin rapor dosyaları, veritabanları, kuyrukta bekleyen yazdırılacak belge gibi.)
/var/lock : Çalışan programların yarattığı kilit dosyaları.
/var/log : Log dosyaları.
/var/run : Sistemde çalışan sunucuların proses kimlik numaralarını içeren dosyalar.
/var/tmp : Geçici dosyalar.
/var/yp : NIS ile ilgili dosyalar.
/var/spool : Kuyruk dosyaları.
Mail : Kullanıcıların e-postalarının tutulduğu dizin.
Mqueue: E-posta kuyruğunda bekleyen e-postalar için geçici kuyruk dosyalarının bulunduğu dizin.
Lpd : Yazıcı kuyruğunda bekleyen işler için geçici dosyaların bulunduğu dizin.
/tmp : Geçici dosyaları içerir. Yalnız geçici olduğu için bu dosyaları silmek tehlikeli olabilir.
3.4. Dosya ve Dizin İşlemleri
3.4.1. Dosya Yöneticisi: Konqueror
Dosya yöneticisi, birçok dosya ve dizin işlemlerinin yapılmasını sağlayan programa denir. Pardus'ta kullanılan dosya yöneticisinin adı Konqueror'dır (Windowsta Windows Gezgini ile aynı işlevlere sahiptir.). Aynı zamanda bir web tarayıcısı olarak da kullanılabilir. Açmak için:1.Masaüstündeki ev simgesi çift tıklanır. 2.Pardus menüsündeki “Kişisel Dosyalar (Başlangıç)” seçilir. 3. Pardus menüsündeki “Komut Çalıştır...” bölümüne “Konqueror” yazılır.
Konqueror'da en üstte diğer çoğu uygulamadaki gibi menü çubuğu bulunur. Bu çubuk, açılır menülerin adlarını içerir. Menü çubuğunun altında, simgelerin olduğu çubuğa ise araç çubuğu adı verilir. Bu çubukta, en sık kullanılan işlemlerin simgeleri bulunur. Araç çubuğuna sağ tıklayınca karşınıza araç çubuğu menüsü çıkar. Bu menüyü araç çubuğunun yerini değiştirmek, yeni simgeler eklemek, Konqueror'da yeni çubuklar eklemek için kullanabilirsiniz. Araç çubuğun altında konum çubuğu bulunur. Bu çubuk gösterilmekte olan dosya/dizini gösterir. Bu çubukta en solda bulunan “x” işaretine basarak çubuğu temizleyebilirsiniz. En altta ise durum çubuğu bulunur. Bu çubuk içeriği gösterilen dosya ya da dizinle ilgili ek bilgiler verir.
a. Konqueror ile Dosya Silme: Sürükleyip çöpe bırakarak, üzerine sağ tıklayıp “Çöp Kutusuna At” seçeneğini seçerek, “Düzen” menüsünden “Çöp Kutusuna At”ı seçerek ya da klavyedeki “Delete” tuşuna basarak yapılabilir. Çöpe gitmeden tamamen silmek için “Shift+Delete” ya da “Düzen” menüsünden “Sil”'i seçilir. Bu işlemler için gerekli izinlere sahip olmanız gerekir.
b. Konqueror ile Dosya Kopyalama ve Taşıma: Windows'ta nasıl yapılıyorsa aynen geçerlidir. Ek olarak kullanışlı bir iki özelliğini söyleyelim: Mesela Kopyalamak/taşımak istediğiniz dosya/dizinin olduğu yerde, durum çubuğuna sağ tıklayın ve “Görünümü Alt/Üst Şeklinde Böl”'ü seçiniz. Bu işlemin kısayolu olarak Control+Shift+T bileşimini kullanabilirsiniz. Bunu yaptığınız zaman Konqueror bulunduğunuz dizinin görünüşünün bir kopyasını çıkartır. Ardından yine sol tarafı kullanıp hedef dizine gidiniz. Şimdi dosyanızı sürükleyip bırakarak kopyalayabilir ya da taşıyabilirsiniz. Açtığınız ek bölümü de Control+Shift+R ile kapatabilirsiniz. Diğer bir yöntem ise kopyalamak istediğiniz nesneye sağ tıklayınız. Altta, yanında küçük siyah üçgen bulunan “Kopyala” seçeneğine giriniz. Açılacak menüden hedef dizini seçebilirsiniz. Taşıma işi de aynı şekilde gerçekleşir fakat onun için “Kopyala” yerine “Taşı” seçeneğini seçiniz.
c. Konqueror ile Birden Fazla Dosya Seçilmesi: Klavyede Kontrol tuşuna basılı tutarken fareyle birden fazla dosya/dizini seçebilirsiniz. Bunun dışında Control ve +tuşlarına basarak çıkan pencereden yardım alınabilir. İsterseniz Control+* kısayoluyla seçilen dosyaların dışındakilerin seçilmesini sağlayabiliriz
d. Konqueror ile Kısayol oluşturma: Oluşturmak istediğiniz yere giderek sağ tarafta boş bir alana sağ tıklayıp “Yeni Oluştur” seçeriz. Açılan menüdekiler ve anlamları şöyledir:
Dizin:Yeni bir dizin oluşturmak için kolay bir yoldur.
Metin dosyası:Boş bir metin dosyası oluşturur. Bunu seçince dosyanın ismi istenir.
HTML dosyası:Boş bir html dosyası oluşturur. (html, head, body etiketlerini içerir.)
Konuma (URL) bağlantı:Bilgisayarınızdaki herhangi bir dosya/dizine ya da bir İnternet sitesine kısayol oluşturur. Kısayolu “~/Desktop” konumuna oluşturursanız kısayolun simgesi masaüstünde çıkar.
Uygulamaya bağlantı:Yüklü herhangi bir uygulamanın yolu belirtilerek o uygulamaya kısayol oluşturulur. Kısayolu “~/Desktop” konumuna oluşturursanız kısayolun simgesi masaüstünde çıkar.
Aygıta bağlantı: Bilgisayarınızdaki herhangi bir aygıta kısayol oluşturur.
e. Konqueror ile Dosya İsimlerini ve Okuma/Yazma İzinlerini Değiştirme:Bir dosya ya da dizinin ismini değiştirmenin en kolay yolu üzerine sağ tıklayıp “Yeniden İsimlendir” seçeneğini seçmek ya da dosya/dizin seçiliyken F2 tuşuna basmaktır. Dosya ya da dizinlerin okuma yazma izinlerini değiştirebilirsiniz. Bunun için izinlerini değiştirmek istediğiniz dosya/dizine sağ tıklayıp “Özellikler” seçeneğini seçiniz. Burada ilk çıkan ekrandan, dosya/dizinin ismini ve simgesini değiştirebilirsiniz. “İzinler” sekmesindense dosya/dizinin sahibini ve okuma/yazma izinlerini değiştirebilirsiniz.
f. Pardus’ta Komutlarla Çalışmak: Pardus'ta, bir masaüstü işletim sistemiyle yapılabilecek grafik ortamdaki tüm işlemlerin yanı sıra, birçok işlemi komut satırı üzerinden gerçekleştirmek mümkündür. Pardus'ta kabuk üzerinde çalışabilmek için komut satırı uygulamasına geçilmelidir. Bunun için Pardus →Programlar → Sistem → Konsole (Terminal Programı) seçilir. Ya da Alt+F2 kısayolundan açılan “Komut Çalıştır...” penceresinde “konsole” yazarız. Klavyeden aldığı komutları işlediğinden dolayı konsol, “komut satırı arayüzü” (command line interface – CLI) olarak da isimlendirilir. Ctrl+Alt+F1..F6 ile de 1'den 6'ya kadar ayrı ayrı kabuk oturumu açmanız mümkündür. Bu seçenekle komut sisteminde tam ekran modunda çalışabilirsiniz. Komut ekranından grafik ortama geri dönmek için ise Ctrl+Alt+F7 kısayol tuşunu kullanabilirsiniz. Komut istemcisinin sonunda imleçten önce yer alan karakter; sistem yöneticisi olan root kullanıcısı için #, diğer kullanıcılar için ise $ olur.